1963 üsküp depremi ne demek?

1963 Üsküp depremi (Makedonca: Скопски земјотрес 1963, Skopski zemjotres 1963), 26 Temmuz 1963'te Üsküp'te gerçekleşen 6.1 M büyüklüğündeki depremdir. Depremde 1.070'ten fazla kişi ölmüş, 3.000¹ ilâ 4.000² kişi yaralanmış ve 200.000'den fazla kişi evsiz kalmıştır. Şehrin yaklaşık yüzde 80'i tamamen yıkılmıştır.³

Detaylı bilgiler

Moment magnitüd ölçeğinde 6.1 olarak ölçülen deprem 26 Temmuz 1963'te, 04:17 UTC (yerel saatle 5:17) saatinde, o zamanlar Yugoslavya SFC'nin Makedonya SC'nde bulunan (günümüzde Kuzey Makedonya) Üsküp şehrinde gerçekleşmiştir. 20 saniye süren sarsıntı⁴, Vardar Nehri vadisinin çoğunda hissedilmiştir.⁵⁶ Depremin artçıları 5:43'e dek devam etmiştir.

Depremin ardından

Depremden birkaç gün sonra 35 ülke BM Genel Kurulu'ndan Üsküp'e yardım göndermeyi gündemine almasını talep etti. Maddi yardımın yanı sıra, tıbbi destek, mühendislik ve inşaat ekip ve malzemelerinin gönderilmesi 78 ülke tarafından teklif edildi.⁷

ABD başkanı John F. Kennedy, Savunma Bakanlığı'na ve Uluslararası Gelişme Ajansı'na (USAID) Üsküp'te afet yardımı için harekete geçemlerini, personel, prefabrik ev, çadır kentler gibi çeşitli yardımları göndermelerini emretti. Sovyetler Birliği'nden de önemli yardımlar geldi. SSCB lideri Nikita Kruşçev Üsküp'ü bizzat ziyaret etti. Yugoslavya, Soğuk Savaş boyunca Bağlantısızlar Harekti'nin üyesi olduğu için Üsküp'teki Amerikan ve Sovyet askerleri 1945'te Elbe'deki karşılaşmalarından beri ilk defa el sıkışabilmişti.

Üsküp'e deprem haberi yapmak için varan ilk yabancı muhabir The New York Times gazetesinden David Binder olmuştu.⁸ Uçaktan izlediği Üsküp'e bakarken, şehrin bombalanmış gibi göründüğü yorumunda bulunmuştu.⁹

Birleşik Krallık merkezli hayır kurumu War on Want, İngiliz mühendis Demetrius Comino'yla görüşerek ondan Dexion bina çatkısı malzemeleri ve Barto Stuart yönetimindeki personeli getirerek 1560 bina (iki köye yetecek kadar) inşa etmesi için kamu müracaatında bulundu. İnşa edilen küçük köylerden birine Dexiongrad adı takılmıştı. Dexion, Üsküp'teki Gjorče Petrov Belediyesine aitti. BK hükümeti, aynı anda 13,5 x 7 m. genişliğinde Nissen kulübeler hediye etmişti. Yugoslav yetkililer, bunların altısını kalıcı olanlrı inşa edilene dek uydu mahallelerde okul olarak kullanmıştı. Bu kulübelerin inşası, Teğmen Charles Brodley RE önderliğindeki dokuz kraliyet mühendisinden oluşan küçük bir ekibin denetimindeydi. Daha sonra "War on Want", şehrin inşasıyla upraşan 2.000 işçinin konaklamasına yetecek kadar kulübe satın alacak ve mühendis ekibi Yüzbaşı SL Rooth RE komutasındaki 49 personele kadar çıkacaktı.

1965'te BM, Japon Mimar Kenzo Tange'den Üsküp'ün yeniden inşası için kısıtlı bir yarışmaya girmesini istedi. Daha sonra Tange, ödülün %60'ını kazanırken Yugoslav ekibi %40'ını kazanacaktı. Ancak Tange'nin en büyük eserlerinden biri olan Üsküp için yaptığı planlar, özellikle de Yeni Üsküm Demiryolu İstasyonu ve "Şehir Duvarı" için olanlar sadece kısmen uygulanabildi.

Şehir adım adım yaralarını sarmaya başlarken kültürel hayatı yeniden canlandırma ihtiyacı arttı. Ressam Pablo Picasso, "Bir Kadının Başı" (1963) tablosunu depremden sonra inşa edilen Makedonya Çağdaş Sanat Müzesi'nde sergilenmesi için bağışladı.¹⁰¹¹¹² Müze binası Polonya tarafından bağışlanmış ve birkaç Leh mimarca tasarlanmıştı.¹³ Konser salonu "Univerzalna sala", 35 ülkenin bağışları sayesinde inşa edilmiş ve prefabrik binası komşu Bulgaristan'da yapılmıştı.¹⁴ Yugoslav Federal Yürütme Konseyi'nin talebi üzerine BK Dış İşleri ve Topluluk İşkeri Bakanı Rab Butler, 19 Şubat 1964'te BK Parlamentosu'ndaki Avam Kamarası'nı BK hükümetinin Üsküp'ün onarımı için 500,000 sterlinlik yeni kredi vermeyi onayladığı konusunda bilgilendirdi.

Üsküp'teki cadde ve nesnelerin bir kısmına, inşalarında yardım eden ya da ev bağışlayan ülkeleri onurlandırmak amaçlı adlar verildi. Mesela Romanya hükümetinin bağışladığı poliklinik tıp merkezine başkenti Bükreş'in adı verildi. Karpoş Belediyesi'ndeki Sovyetler'ce bağışlanan apartmanlara "руски згради" ("ruski zgradi", "Rus binaları") adı verildi. Aynı şekilde İsveç ve Finlandiya'nın bağışladığı prefabrik evlere de "шведски / фински бараки" ("švedski / finski baraki", İsveç/Fin barakaları) adı verildi.¹⁵

Bir başka örnek de Üsküp'teki Meksika Caddesi'dir (улица Мексичка, ulica Meksička). Adı Meksika'nın onuruna verilen caddede Meksika başkanı Adolfo López Mateos'un verdiği bir anıt plak da mevcuttur. 2012'de caddenin meşhur sakini rock müzisyeni Vlatko Stefanovski ve kardeşi tiyatro yazarı Goran Stefanovski, belediye başkanının Meksika Caddesi de dahil olmak üzere çok sayıda caddenin adını değiştirme kararını protesto etti. Stefanovski kardeşler, büyüdükleri ve Makedon rock grubu Leb i sol'ün kurulduğu bu caddenin Meksika'nın bağışlarıyla inşa edildiğini halka hatırlatarak bu dayanışmanın asla unutulmaması gerektiğini savunmuştu.

Dünya ülkelerinin yardımlarıyla harabe drumumdan kurtarılıp yeniden inşa edilen Üsküp'ün sloganı bu nedenle "Uluslararası Dayanışma Şehri"dir.

1963 depreminden bir yıl sonra Yugoslavya'nın ilk Sismik Bölgelerde İnşaat Kanunu (1964, geçici kanun) ulusal ve uluslararası uzmanlardan müteşekkil bir komitece hazırlandı.

Popüler kültürde

Üsküp depreminin bahsi, çok sayıda sanat, edebiyat, müzik, tiyatro ve sinema eserinde geçmektedir. Bunun bir örneği, Dimitrie Osmanli'nin yönettiği 1967 yapımı Makedon filmi Memento'dur. Edebiyat alanından bir örnekse Avusturyalı şair Christine Busta'nın yazdığı Skoplje 1963 şiiridir.

Galeri

Dosya:Stara zeleznicka 2010.JPG|Depremin simgesi: Üsküp'teki Eski Demiryolu İstasyonu. Saat, 26 Temmuz 1963'te durmuştur. Bina, günümüzde Üsküp Şehir Müzesi (Muzej na grad Skopje) tarafından kullanılmaktadır. Dosya:Monument-skopjeearthquake.JPG|Eski Demiryolu İstayonu'nun yanındaki depremin kurbanlarına adanmış anıt Dosya:Skopje earthquake 1963 new settlements.JPG|Üsküp'teki yeni yerleşimleri bağışlayanlar: ABD, BK, Batı Almanya, Meksika, İskandinav ülkeleri, İsviçre, Çekoslovakya, Polonya, Dünya Kiliseler Konseyi vs. Dosya:Reims France charity concert Skopje earthquake 1963 Macedonia.jpg|Henryk Szeryng tarafından Üsküp depreminin kurbanları için yapılan yardım konseri, Reims, Fransa, 26 Kasım 1963 Dosya:Roosendaal help for Skopje earthquake 1963 Macedonia.JPG|Gazete küpürleri: Üsküp vatandaşları için Roosendaal, Hollanda'dan yardım, 8 Ağustos 1963 Dosya:Prv den po zemjotresot.jpg|Depremin ertesi gün, vatandaşlar geçici sığınaklar hazırlıyor Dosya:Tito so delegacija vo Skopje.jpg|Josip Broz Tito önderliğindeki Yugoslav delegesi, "Ivo Lola Ribar" Caddesi. Dosya:Pomos na nastradani.jpg|Macedonia otelinin önünde kurbanlara yapılan ilk yardım Dosya:Krangova palata za vreme na rusenjeto.jpg|Yıkım sırasında Krangova Sarayı Dosya:Zemjotresot vo Skopje 1963.tif|Yıkılmış bina, Üsküp Dosya:Centarot na Skopje pred zemjotresot.jpg|Üsküp merkezinin depremden önceki hâli Dosya:National_Security_Action_Memorandum_No._267_Disaster_Assistance_for_Skopje_-_NARA_-_193638.jpg|John F. Kennedy Kütüphanesi'nden: Milli Güvenlik Hareket Protokolü No. 267 Üsküp için Afet Yardımı – NARA – 193638, 18 Ekim 1963'te Başkan Kennedy'nin ulusal güvenlik danışmanı McGeorge Bundy tarafından yazıldı ve imzalandı